Siyasal İslam teriminin tarihsel ve akademik gerçekliği

Siyasal İslam (veya İslamcılık), İslam'ı bir siyasi ideoloji ve yönetim sistemi olarak merkeze alan hareketleri ve düşünceleri tanımlayan bir terimdir. Tarihsel ve akademik gerçekliğini anlamak için kökenlerine, gelişimine ve bağlamına bakalım:

1. Tarihsel Kökenleri

• Erken İslam ve Siyaset: İslam'ın başlangıcında, Hz. Muhammed'in Medine'de kurduğu topluluk, dini ve siyasi otoriteyi birleştiren bir model sundu. Medine Vesikası, farklı dini grupları bir arada yöneten bir anayasa niteliğindeydi. Halifelik sistemi de İslam'ın siyasi bir düzenle ilişkilendirildiğini gösterir. Bu, bazılarının "İslam zaten siyasaldır" argümanını desteklediği bir zemin oluşturur.
• Modern Dönem ve Sömürgecilik: Siyasal İslam, 19. ve 20. yüzyılda, özellikle Batı sömürgeciliğine ve seküler modernleşmeye tepki olarak ortaya çıktı. Osmanlı'nın zayıflaması, hilafetin kaldırılması (1924) ve Müslüman coğrafyalarda ulus-devletlerin yükselmesi, İslam'ın siyasi rolünü yeniden düşünmeye yol açtı.
• Öncü Düşünürler: Cemaleddin Afgani (1838-1897) ve Muhammed Abduh (1849-1905) gibi reformistler, İslam'ın modern dünyaya uyum sağlaması ve siyasi bir güç olarak yeniden canlanması gerektiğini savundu. Bu, siyasal İslam'ın ideolojik temellerini oluşturdu.

2. Akademik Tanımı ve Kullanımı

• Terimin Ortaya Çıkışı: "Siyasal İslam" veya "İslamcılık" terimi, 20. yüzyıl akademisinde, İslam'ı siyasi bir proje olarak benimseyen hareketleri tanımlamak için kullanıldı. İngilizce'de "Political Islam" veya "Islamism" olarak geçer. İslamcılık, İslam'ın sadece bireysel bir inanç değil, devlet, hukuk ve toplum düzenini şekillendiren bir sistem olması gerektiğini savunur.
• Temel Özellikleri:
  • Şeriatın (İslam hukuku) devlet yönetiminde uygulanması talebi.
  • Müslümanların siyasi birliğini (ümmet) savunma.
  • Modern seküler ideolojilere (ör. milliyetçilik, liberalizm) alternatif bir model sunma.
• Çeşitlilik: Siyasal İslam tek tip değil. Örneğin:
  • Müslüman Kardeşler (Hassan el-Benna tarafından 1928'de kuruldu) reformist ve toplumsal tabanlı bir yaklaşım benimser.
  • İran Devrimi (1979, Humeyni liderliğinde) Şii İslam'ı temel alan teokratik bir model sundu.
  • Selefi-Cihadi Hareketler (ör. El-Kaide, IŞİD) daha radikal ve şiddet yanlısı bir siyasal İslam yorumunu temsil eder.

3. Akademik Tartışmalar

• Terimin Eleştirileri: Bazı akademisyenler ve Müslümanlar, "siyasal İslam" teriminin sorunlu olduğunu düşünür. Çünkü:
  • İslam'ın siyasi yönünü modern bir ideolojiye indirgediği için İslam'ın manevi boyutlarını gölgede bırakabilir.
  • Batı merkezli bir çerçeve sunarak, sanki İslam'ın siyasi olması "anormal" bir durum gibi algılanabilir.
  • Buna karşılık, Olivier Roy gibi akademisyenler, siyasal İslam'ı modern bir fenomen olarak ele alır ve geleneksel dini otoritelerden ziyade siyasi aktörlerin şekillendirdiğini savunur.
• Siyasal İslam ve Demokrasi: Siyasal İslam'ın demokrasiyle uyumu tartışma konusudur. Örneğin, Tunus’taki Ennahda hareketi gibi bazı İslamcı gruplar demokratik süreçlere katılırken, ancak İran gibi diğer modeller otoriter bir yapı sergiler.

4. Tarihsel Örnekler ve Gelişim

• Osmanlı ve Hilafet: 19. yüzyıl sonlarında II. Abdülhamid, Pan-İslamizm’i kullanarak Müslümanları siyasi olarak birleştirmeye çalıştı. Bu, siyasal İslam’ın erken bir biçimi olarak görülebilir.
• 20. Yüzyıl Hareketleri: Müslüman Kardeşler, Pakistan’daki Cemaat-i İslami (Mevdudi tarafından kuruldu) ve İran Devrimi, siyasal İslam’ın farklı yüzlerini temsil eder.
• Günümüz: 2011 Arap Baharı sonrası, siyasal İslam’ın hem yükselişi (ör. Mısır’da Müslüman Kardeşler’in kısa süreli iktidarı) hem de gerilemesi (otokratik rejimlerin baskısı, IŞİD gibi radikal grupların itibar kaybı) gözlendi. Bugün siyasal İslam, yerel bağlamlara göre hâlâ etkili, ancak küresel bir hareket olarak zayıflamış görünüyor.

5. Özetlersek

Siyasal İslam, tarihsel olarak İslam’ın siyasi boyutlarının modern bağlamda yeniden yorumlanmasıyla ortaya çıkmış, akademik olarak iyi tanımlanmış bir gerçekliktir. Ancak, terim, İslam’ın tümünü değil, onun belirli bir yorumunu ifade eder. İslam’ın erken dönemdeki siyasi yönü, siyasal İslam’ın kökenine işaret etse de; modern siyasal İslam, sömürgecilik, modernleşme ve küresel politikalar gibi tarihsel koşullarla şekillenmiştir. Terim, hem Müslümanlar arasında hem de akademide tartışmalı olsa da, Müslüman toplumlarda siyasi hareketleri anlamak için önemli bir analitik araçtır.

Özgürlük Adalet